Detalji predmeta

• Stanje Polovno

Vrlo dobro očuvano
Аутор - особа Шекуларац, Божидар, 1944- = Šekularac, Božidar, 1944-
Наслов Дукљанско-зетске повеље / Божидар Б. Шекуларац
Остали наслови Дуклянско-зетские грамоты
Les chartes de Duklja et de Zeta
Врста грађе књига
Језик српски
Година 1987
Издавање и производња Титоград : Историјски институт СР Црне Горе, 1987 ([б. м. : б. и.])
Физички опис 290 стр. : факс. ; 24 cm
Збирка Из прошлости Црне Горе ; ǂкњ. ǂ15
ISBN (Брош.)
Напомене На спор. насл. стр.: Дуклянско-зетские грамоты ; Les chartes de Duklja et de Zeta
Рјечник мање познатих ријечи и израза: стр. 267-274
Напомене и библиографске референце уз текст
Библиографија: стр. 275-281
Резюме ; Resumé
Регистар.
Предметне одреднице Српски рукописи -- Повеље -- Дукља -- Зета -- 12-15. в.
УДК 091(=163.41)(497.16)"11/14
Prof. dr Božidar Šekularac:
DUKLjANSKA DRŽAVA I POVELjE DUKLjANSKIH VLADARA



Poznati crnogorski istoričar piše o dukljanskoj državi kao i materijalnim i pisanim dokumentima za izučavanje njene istorije



U prvim vjekovima vlast Svevladovića

Prva crnogorska država Duklja, odnosno država dukljanskih Slovena nastala je na teritoriji na kojoj su u davna vremena živjela ilirska plemena, zatim formirane rimske provincije Gornja Dalmacija, Dioklija i Prevalitana (Prevalis), na koju se naslanja i čije teritorije, tradiciju i kulturu baštini današnja država Crna Gora. Slovenska plemena naseljavaju teritorije bivših rimskih provincija tokom VI i VII vijeka, a imena Dukljani, Travunjani i Zahumljani su dobila po teritorijama koje su naselili.
Dolazak Slovena bio je nesumnjivo važan događaj u istoriji Balkana, isto tako kao što je važna njihova pojava na prostoru Prevalitane, bolje reći od presudnog značaja za dalji istorijski razvoj ovog područja. Slovenska plemena su, kako izgleda u etapama naseljavala prostore provincije Prevalis, da bi se definitivno stabilizovala tridesetih godina VII stoljeća. Barski ljetopisac je naveo formiranje jednog moćnog i velikog slovenskog kraljevstva na čijem je čelu bila dinastija Svevladovića. Razložno je međutim shvatanje o počecima državnog uređenja uporedo s prerastanjem sistema plemenske vlasti pojedinih sklavinija u sistem kneževina.
Pripadnost slovenstvu očuvala se u viševjekovnom životu dukljanskih Slovena, tako da dukljanski kraljevi sebe nazivaju Slovenima, kako ih oslovljavaju i rimske pape u međusobnoj komunikaciji. Mihailo je "kralj Slovena" (1078), Bodin "najslavniji kralj Slovena" (1089), a "Petar arhiepiskop dukljanske stolice". U vizantijskoj terminologiji veće slovenske plemenske zajednice nazivane su sklavinijama /sklavinija Duklja/.
Približno jednako udaljeni od hrišćanskih centara, svoj put prema pokrštavanju dukljanski Sloveni nalaze u kulturnom bogatstvu Rima i Konstantinopolja. Težeći ka nezavisnosti zemlje koju su naselili oni sve vrijeme vješto laviraju između ovih centara. Otuda još od srednjeg vijeka do danas nalazimo u Crnoj Gori sintezu između latinskog, vizantijskog i slovenskog u umjetnosti, graditeljstvu, književno-bogoslužbenom jeziku, religiji, kulturi i literaturi. I ne samo to: još od 395. godine, vremena kada car Teodosije Veliki podijeli Rimsko carstvo na Istočno i Zapadno preko dukljanske zemlje su se prelamale mnoge važne granice. To je teritorija preko koje su se vjekovima dodirivali i ukrštali katolicizam i pravoslavlje, a kasnije i islam. Ovdje su ostavili tragove Iliri, Kelti, Tračani, Vizantijci, Franci, Ugri, Mlečani, Turci, Austrijanci, Francuzi...
U crnogorskoj istoriji se smjenjuju periodi uspona i padova, od moćne samostalne države do statusa oblasti u državama koje su joj nametale svoju suverenost.



Duklja slobodna od bitke na Tuđemilu

U doba pojedinih kraljeva iz dinastije Vojislavljevića u srednjem vijeku dukljanska država je bila jedna od najmoćnijih na Balkanu, a njeni primorski gradovi Drač, Skadar, Ulcinj, Bar i Kotor doživljavaju buran razvoj. Konačno, Duklja je bila prva od južnoslovenskih država koja se oslobodila od vizantijske vlasti i stekla državnu samostalnost, tačnije 1042. godine, poslije bitke na Tuđemilu kod Bara, jer je "u poluzavisnim južnoslovenskim državama počeo proces oslobađanja od vizantijske vlasti i borbe protiv nje" dosta rano, piše Ostrogorski u knjizi "Vizantija i Sloveni".
Ta mala balkanska država, izuzimajući vrijeme kralja Bodina, bila je ugrožena od mnogih neprijatelja koji su željeli da je posjeduju kao izuzetno strategijsko područje. Na njenu žalost, pojedini susjedi su u tome uspijevali, zauzimali njene djelove, ali i cijelu državu, pa je i njena istorija bila inkorporirana u tuđe korpuse, djelimično ili potpuno. S ruke im je bila i poslovična crnogorska razjedinjenost i unutrašnja međusobna netrpeljivost.
Pod pojmom Duklja obično se podrazumijevao stari grad na sastavcima tri rijeke blizu Podgorice (Morača, Zeta, Širalija), koji je dugo vremena bio prijestonica dukljanske države i sjedište arhiepiskopije, dok ga nijesu razorili razni okupatori i prirodne nepogode.
Za dukljanski period crnogorske istorije osnovni izvor je djelo Konstantina Porfirogenita, ali i domaći izvori - Ljetopis popa Dukljanina i povelje dukljanskih vladara.
Kao prvorazredni izbor o sklavinijama koristi se djelo vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita De administrando imperio iz X vijeka. Porfirogenit je ovdje opisao pojedinačno sve oblasti koje su pripadale sklavinijama, navodeći imena oblasti Neretljana, Zahumlje, Travuniju, Konavle i Duklju. Za sklaviniju Duklju kaže da je dobila ime po rimskom gradu Doclea ili Dioclea i da se prostirala uz Jadransko more od Boke Kotorske do rijeke Mat u Albaniji; u unutrašnjosti se prostirala istočno do planinskog kraja Pilota i izvora rijeka Zete i Morače, a s druge strane rijeka Pive i Tare. Na toj teritoriji car posebno izdvaja tri mjesta - Gradac, Novigrad i Lontodokla.
U primorskim gradovima Kotoru, Ulcinju, Baru i Budvi, dominantan je bio romanski živalj koji se u uređenju svojih gradova oslanjao na kasnoantičku tradiciju i latinsku kulturu.
Slovenske župe u unutrašnjosti karakteriše plemenska i ranofeudalna društvena struktura. Pored toga, primorski gradovi su bili uporišta hrišćanstva, a u sklaviniji Duklji je dominirala paganska religija. Do promjene u ovim odnosima doći će u IX vijeku kada se hrišćanstvo učvrstilo i u unutrašnjosti zemlje.



Duklja od dhoukl u značenju skrovit

Sa hristjanizacijom slovenskih župa nestaće glavne prepreke u ostvarivanju čvršće saradnje između primorskih gradova i unutrašnjosti sklavinije Duklje, što će rezultirati integracijom čitavog prostora u jedinstvenu Dukljansku državu.
Kada je Porfirogenit pisao svoje djelo oko 950. godine nije ni slutio da će dugo biti osnovni izvor za taj period dukljanske države koju on opisuje zajedno sa oblastima Travunije, Zahumljana i Neretljana na koje se oslanjala dukljanska kraljevina, a koja je počinjala od dračkog kaštela, u tome se slažu vijesti sa grčkih, latinskih i domaćih spomenika.
Srednjovjekovna dukljansko-zetska država je kroz vijekove promijenila nekoliko naziva koji se u pojedinim istorijskim razdobljima upotrebljavaju i paralelno. Čak i početkom XVI stoljeća, poznati crnogorski štampar Božidar Vuković Podgoričanin u pogovoru svog Molitvenika zapisa da je "otčestva ot zemlje Dioklitskije", мada je tada već bio ustaljen naziv Crna Gora, a vijek prije toga Zeta.
Štampar B. Vukovića, Pahomije, u predgovoru Psaltira od 1520. godine kaže da je "ot ostrov Dioklitijskago jezera", isto kao i na jednoj ikoni iz iste godine.
Dukljom je nazivana pokrajina koja se pružala od Lješa do Kotora i u čiji sastav su ulazile doline Morače i Cijevne, teritorija koja je postala centar dukljanske države. Sjeverna granica je bila između izvora rijeka Zete, Pive i Tare, a istočna planinama pored rijeke Lima i istočne strane Skadarskog jezera. Duklja se teritorijalno nadovezala na provinciju Prevalis, koju je osnovao car Dioklecijan pošto ju je odvojio od pređašnje veće provincije Dalmacije. Pošto je ovo primorska oblast, ime joj se redovno vezuje sa Primorjem - Dioclia et Maritima. Naziv Prevalis (Praevalis, Prevalitana, Prevalis) srijećemo i u srednjem vijeku, a do danas se zadržao u toponimu Prevala na Skadarskom jezeru. Obično se smatra da je Duklja nazvana po gradu u ovoj zemlji koji je osnovao car Dioklecijan, a čije se ruševine i danas zovu Duklja, nadomak Podgorice. Duklja je nazivana: Dioclia, Doclea, Dioklitija.
Ime Duklja se etimološki izvodi iz starog indoevropskog korijena - dhoukl, sa značenjem skrovit, taman, crn. Semantička veza ovoga korijena sa sadašnjim imenom Crne Gore čini ovu hipotezu A. Majera sasvim mogućom. Od XI stoljeća u primorskim gradovima nekadašnje Prevalitane ponovo oživljuje ime Dalmacije, koje se i kasnije srijeće u titulama vladara. Tada se počinje javljati i pojam dviju Dalmacija, Gornje i Donje. Kraljevina Duklja je bila na vrhuncu svoje moći za vlade Bodinove, kada se njena teritorija prostirala na jugu do dračke teme - dio koje je Vladimir dobio od cara Samuila kao njegov zet.

Prvi pomen Zete kod Kekavmena