Detalji predmeta

• Stanje Nekorišćeno

Književna vrsta: поезија/проза
Autor: Марко Бачановић/Предраг Финци
Izdavač: UNPS
Godina izdanja: 2025.
Povez: mek
Broj stranica: 350

Nova pjesnička knjiga „Kadiš za Sarajevo“ Marka Bačanovića (1984), autora zbirki „Dreka pamtivijeka“ i „Dvojnik“ ima pjesnikov prepoznatljiv lirski rukopis, nadrastajući obimom i cjelovitošću izraza prethodna dva naslova. Neke od pjesama iz „Kadiša“ pjesnik je već objavio u periodici našeg govornog područja, posebno na književnom portalu Ajfelov most, uz sopstvene kolaže i grafike i mikro-eseje uz pjesme. U knjizi to su „putopjesničke i istoriografske bilješke“. A putopjesništvo je vodilo Bačanovića od rodnog Sarajeva do Poljske, u Varšavu, gdje je i nastao najveći dio knjige.
Geografija „Kadiša za Sarajevo“ objedinjuje Bosnu i Balkan, epsko putovanje nalik onim iz svetih knjiga, iz sefardske Španije u Sarajevo, tragove ladino jezika, i urbani ambijent prijeratne Evrope: fabrike, trgovačke magaze, sinagoge, za ono vrijeme moderni, evropski ambijent Krakova, Lavova, Zamošća, Kijeva, Berlina, Praga, uz riječi iz jidiša. Baš tu Srednju Evropu prije Drugog svjetskog rata, njenu zaokupljenost progresom i ušuškanost u bel epok, opisuje Štefan Cvajg u „Dnevniku jednog Evropljanina“, a Uve Vištok u knjizi „Februar 33“ govori o tom kako Evropa nije umjela da prepozna nadolazeće zlo, smatrajući nacističkog vođu komično-grotesknom pojavom. Osim gradskih ulica i trgova, kroz zbirku promiču ukrajinske stepe, poljske njive, blatišta, šume. Arhaiziranim jezikom i u formi klasičnoj naspram one kakvu ima pjesništvo mejnstrima na našem području, Bačanović raskošnom leksikom i crpeći svu zvučnost ijekavice, progovara o prošlosti, a sve da bi se iz nje izvukla pouka da se zlo ne ponovi, u svijetu, zaraslom u konformizam i ćutanje.
Pisana riječ, pjesnička, osobito ovakva, koja traži čitaoca spremnog na poniranje i višekratno uranjanje u tekst, ne može zaustaviti svjetski vrtlog, no Bačanović, po prirodi introvert, to sizifovski čini; u vremenu revizionizma i pranja evropske savjesti, neke će pjesme korespondirati i sa tekućim događajima, stoga nekima zasmetati, vjerovatno izvučene iz konteksta, lišene istorijske napomene, a bez pročitanih ostalih tri stotine stranica knjige. U autorovim napomenama, naime, ništa nije izbjegnuto, niti zaravnano zarad pomenute korektnosti; autor navodi i brojke i datume, i aktere i događaje, sve imenuje imenom i prezimenom. Progovaranje o stradanju jevrejskog naroda iz pera pjesnika koji ne dolazi iz tog naroda ima tim prije veću vrijednost.
Svijet je, otkako postoji sklon da od zla, od nesreće i od unesrećenog, okreće glavu. Čitajući Bačanovićevu liriku, vrijedi se podsjetiti i romana „Besudbinsto“ Imrea Kerteša, i jedne od završnih scena, u kojoj pisac opisuje dolazak u Budimpeštu i naplaćivanje karte u gradskom prevozu povratniku iz Aušvica. Budimpešta, kao i svaki grad, nezaustavljivo živi, sa svim banalnostima koje gradski život nosi, kao što i uzvišenog života svugdje ima, čak i uz samu smrt (u „Kadišu“ ćemo, na primjer, pronaći zapis: Igor Kontrajner, između dva rata poznati glumac, pjesnik i tekstopisac, nakon njemačke okupacije, zatočen u varšavski geto, nastavlja svoj pozorišni život, piše komične komade i komponuje za njih muziku).
„Kadiš za Sarajevo“ životopis je i smrtopis jevrejskog naroda nestalog u hiljadama i milionima sa sarajevskih ulica te iz istočnoevropskih zemalja iz kojih i koje Marko Bačanović pohodi. U putopisnoj i pjesničkoj potrazi za tragovima njihovih civilizacija, za svojim nekadašnjim sugrađanima, Baćanović osluškuje ćutnje, čita izblijedjela i obrisana slova na spomeničkim krhotinama, ispisuje njihove tišinom progutane krike, pokušavajući da oživi ono jedino što je od njih tek fragmentarno preostalo – jedno veliko zaboravljeno sjećanje. Knjiga se zato može čitati i kao epopeja vječnog lutanja, istorijski glosar kulturne istorije jednog naroda, ili roman o minulim rodnim gradovima i vječnim odlascima i povratku.
Mnogi su u vrtlozima istorije nestali, ali ima i ko preživi, pamti i kazuje onom ko čuje. Tu su i fotografije, pamte i gradovi i ulice, te arhive u kojima je Bačanović, slavista po struci, rudarski tragao za napisanim tragovima. Pejzažni, ambijentalni momenti, te inserti vezani za sopstveno iskustvo odrastanja u Sarajevu i života u Varšavi, najuspjeliji su u putopjesničkom smislu kao preplitaj dokumentarizma i angažovane lirike.
Nikola Popović

Марко Бачановић је написао низ одличних пјесама о сарајевским Јеврејима и ономе што им се догађало у тешка времена. Сада их је окупио, систематизирао и заокружио у збирци, која има више од четири стотине страница. Марко Бачановић исписује дирљиву повијест ишчезлог свијета и тако тај свијет поново изграђује и успоставља на једини начин на који још може постојати: као поетска чињеница. Аристотел наглашава разлику између повијесне и поетске истине. У овој Бачановићевој збирци удружује се поетско и повијесно. Поетски исказ је заснован на повијесним чињеницама, а оне као поетски чин постају естетска чињеница. Тако смо добили збирку која је својеврсна повијест у осјетилном облику. Она је меморијалног карактера. Ако буде упамћена с љубављу, постат ће легенда, можда прерасти у мит, ако љубави и разумијевања за ову поетску причу не буде, потонут ће у заборав. На крају свака повијест изгледа као прича. Понекад невјеројатна прича. А ова припада нама и бити ће и остати дио наше повијести. У Марковој поетици настаје метафизички споменик несталима. А љепшег и бољег споменика од оваквог нема.
Предраг Финци