Detalji predmeta

• Stanje Polovno

Аутор - особа Ćimić, Esad, 1931- = Ћимић, Есад, 1931-
Наслов Socijalističko društvo i religija : ispitivanje odnosa između samoupravljanja i procesa prevladavanja tradicionalne religije / Esad Ćimić
Врста грађе књига
Циљна група одрасли, озбиљна (није лепа књиж.)
Језик српски
Издавање и производња Sarajevo : Svjetlost, (Sarajevo : Oslobođenje)
Физички опис 307 str. : tabele ; 20 cm
Напомене Napomene uz tekst
Bibliografija: str. 264-272
Skraćena i izmenjena dokt. disert., Filoz. fak., Sarajevo, 1964.
Предметне одреднице Социјалистичко друштво -- Религија -- Босна и Херцеговина
Самоуправљање -- Босна и Херцеговина
УДК 316.323.72:2(497.6)
Dr ESAD ĆIMIĆ
»SOCIJALISTIČKO DRUŠTVO
I RELIGIJA«
(ispitivanje odnosa između samoupravljanja i procesa prevladavanja tradicionalne religi j e)
SVJETLOST — 1970 — SARAJEVO
Djelo »Socijalističko društvo i religija«
je skraćena i izmijenjena doktorska radnja (»Samoupravljanje i proces prevladavanja religije«) što ju je autor
obranio u prosincu 1964. godine na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Ovo već
drugo izdanje predstavlja »u nekim formulacijama preciziranu i stilsko-jezički
ponegdje ispravljenu knjigu« (8). U uvod"
nom dijelu knjige autor eksplicira osnovni sociološki pristup po kojem »sociolog ne istražuje suštinu religije po
sebi« (pitanje o njenoj transcendentnosti ili imanentnosti prelazi granice sociologije, iako se ne može sasvim zanemariti) već »međusobni utjecaj društva
i religije« (10). Polazeći od Marxove
filozofske koncepcije »praktičkog ateizma«, i njegove teorije otuđenja (posebno religijskog), autor vidi osnovni zadatak studije u utvrđivanju osnovnih
društvenih činilaca koji omogućuju prevladavanje religije, te otkrivanju »specifičnog utjecaja društvenog samoupravljanja na razvoj ateizma kao životnog
stava i razumijevanja univerzuma bića
u kome čovjek obitava« (12).
U prvom dijelu knjige (»Teorijska
analiza teme«), kritički su prikazane
tri najrasprostranjenije tendencije u teoriji i praksi ateizma u suvremenom
soci jalizmu (prosvjetitel j sko-racionalistička, stihijsko-ekonomistička i administrativna). Prikazana je geneza marksističkog shvaćanja religije (predstava apsolutnog, izraz čovjekove zavisnosti koji
je bitno posredovan njegovim društvenim odnosom), i eksplicirana je religija sa stajališta Marxove teorije otuđenja (analizirani su društveno-ekonomski, psihološki i saznaj ni izvori religije).
Nadalje, analizirani su oblici otuđenja
(ekonomsko, socijalno, političko i religijsko) i koncipirano je samoupravljanje
kao proces djelatnog razotuđenja, u njegovim društveno-ekonomskim, moralno-
-psihičkim i saznaj nim oblicima. Dovodeći u relaciju samoupravljanje i religiju autor navodi da »praktična kritika
religije posredstvom samoupravljanja
prerasta u socijalni pokret za preobražaj
svijeta« (67) i dalje zaključuje: »Razotuđenje nije stanje koje treba jednom
postići iz aspekta jednog statičkog, metafizičkog mišljenja. Ono nije ni »proces« u smislu »negativne beskonačnosti«.
Ono je realna djelatnost prolaterijata
u ostvarenju bitnih uslova i mogućnosti,
produkcije i reprodukcije čovjekove slobode« (67).
U drugom dijelu knjige (»Metodološke
osnove istraživanja«), autor polazi od
temeljne teorijske pretpostavke: »Ukoliko u određenoj društvenoj sredini činioci koji bitno doprinose učvršćenju religioznosti oslabe uslijed djelovanja društvenih činilaca koji je ugrožavaju (ali
koji djeluju odvojeno jedan od drugog),
proces slabljenja i iščezavanja religioznosti bit će bez temeljnijih i trajnijih ateističkih posljedica. A ukoliko se svi ti
izolovani činioci objedine socijalnom praksom, koja doprinosi da oni prerastu u
jedan nov društveni kvalitet, proces
slabljenja i iščezavanja religioznosti bit
će dublji, prostraniji i trajniji po svojim konačnim posljedicama« (81). Nadalje, stvara hipotetičko-pojmovni okvir
istraživanja i navodi metode koje će
rabiti (pismeni upitnik, formalni i neformalni razgovor, analiza sadržaja).
Eksplicira cilj istraživanja »utvrđivanje
stepena povezanosti između društvene
angažovanosti (samoupravljačka praksa)
i religijske svijesti (religijska svijest pojedinca)« (90) i formulira hipotezu istraživanja: »Društvena angažovanost izražena u samoupravljačkoj praksi dovodi do slabljenja i iščezavanja religi103
oznosti onih koji učestvuju u toj aktivnosti« (91). Na temelju navedene hipoteze stvara posebne hipoteze uz uvođenje nekoliko relevantnih, posredujućih
činioca (konfesionalno porijeklo, socijalno porijeklo, stupanj školske spreme,
zanimanje, dob i spol). Razlikujući tipove religije (pretežno intelektualni, emocionalni i obredni) analizira objektivne
i subjektivne indikatore i koncipira empirijski opis tipova religioznosti i ateističnosti (teološko-ubj edeni vjernik, tradicionalni vjernik, pokolebani vjernik,
emotivni ateist i racionalni ateist). U
teorijskom modelu samoupravljanja razlikuje formalnu i stvarnu društvenu angažiranost i stvara tipove (izrazito i stalno društveno angažiran, djelomično, odnosno povremeno angažiran i društveno
neangažiran).
U trećem dijelu knjige (»Sociološko
istraživanje odnosa samoupravljanja i
procesa prevladavanja religije«), autor
analizira socio-demografsku strukturu ispitanika, stupanj slobode iskazivanja religijskih odnosno ateističkih uvjerenja
itd. (iznosi rezultate istraživanja, opisuje religiju i društvenu angažiranost u
hercegovačkom gradu i selu. Analizira
karakteristike triju konfesionalnih zajednica, katolika, pravoslavaca i muslimana) i eksplicira 'na temelju rezultata činioce religioznosti, ateizma i društvene
angažiranosti. U ovom dijelu autentičnim mišljenjima ispitanika portretira ljude, vjerske zajednice i možemo reći,
socijalno-psihološku situaciju hercegovačkog grada i sela.
U četvrtom dijelu knjige (»Zaključci:
Pokušaj teorijskog objašnjenja rezultata
sociološkog istraživanja i utvrđivanja
utjecaja samoupravljanja na proces prevladavanja tradicionalne religije«) autor
ističe da je istraživanje pokazalo da je
Marxova teorija otuđenja kao »teorijska
osnova plodna i sa otvorenim mogućnostima različitih pristupa« (251). U teorijskom pokušaju uopćavanja iskustvenih podataka sadržana je kritička objektivnost autora, čija se temeljna teorijska pretpostavka tijekom istraživanja i
potvrdila. I na kraju autor zaključuje:
»Samoupravljanje je i na utvrđenom nivou činilac ateizacije shvaćene kao proces ili kao ostvarenje pretpostavki društva koje će samo po sebi značiti jedan
ateistički (oslobodilački) čin« (263). U
dodatku knjige tiskan je niz vrlo instruktivnih priloga (anketa, podsjetnik za
razgovore).
Ako bismo ga pokušali ukratko izreći>
osnovni sud o knjizi bio bi ovaj: dragocjeni i na žalost pionirski pothvat naše